Wat staat er in het Europese migratiepact? En gaan die maatregelen ook effect hebben voor ons? (2024)

Zodra een asielzoeker een Europese lidstaat binnenkomt of wanneer iemand die illegaal in een EU-land verblijft opgepakt wordt, volgt een grondige screening. Binnen de nieuwe procedure zullen de betrokken diensten de achtergrond, afkomst, gezondheids- en veiligheidstoestand van die mensen checken en volop foto's maken en biometrische gegevens zoals vingerafdrukken verzamelen.

Dat alles belandt in een centrale Europese databank, Eurodac, waartoe alle lidstaten en Europol toegang krijgen. Daar kunnen ze dan veel sneller zien of iemand recht heeft op asiel of bijvoorbeeld al elders in de EU asiel heeft aangevraagd. In dat geval kan hij worden teruggestuurd naar dat aankomstland.

Doel is tegelijk ook om minderjarige slachtoffers van mensensmokkel beter te kunnen identificeren en opsporen. In heel Europa zijn zo al meer dan 18.000 minderjarige vluchtelingen van de radar verdwenen.

"Sterkere Europese buitengrenzen", dat is waar staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V) al lang op aanstuurde. De nieuwe grensprocedure moet dat volgens haar mogelijk maken. Concreet zullen mensen uit landen met een lage kans op erkenning in een versnelde procedure belanden. In tussentijd worden ze vastgezet in speciale gesloten centra.

Dit jaar vroegen al 1.062 Congolezen asiel aan in ons land. Weinigen van hen worden na onderzoek erkend als vluchteling

Doel is vooral om ontradend te werken. "De asielprocedure moet voorbehouden blijven voor wie er echt nood aan heeft", legt De Moor uit. "Mensen die om economische redenen hun land verlaten, kunnen niet zomaar met een bootje naar Europa komen of een mensensmokkelaar betalen. Voor hen zijn er mogelijkheden om bijvoorbeeld met een visum te komen werken in Europa."

Heel concreet zou de verplichte grensprocedure voor ons land een oplossing kunnen zijn voor de instroom van asielzoekers uit onder meer de Democratische Republiek Congo (DRC), zegt De Moor. "Dit jaar vroegen al 1.062 Congolezen asiel aan in ons land. Weinigen van hen worden na onderzoek door het Commissariaat voor de Vluchtelingen en Staatlozen (CGVS) erkend als vluchteling. Slechts 14 procent krijgt hier asiel."

Het lijkt er nu wel op dat in dit akkoord geen garanties zijn dat gezinnen en minderjarigen niet zullen worden vastgehouden, zeggen 11.11.11, Vluchtelingenwerk Vlaanderen en 25 andere organisaties. Ze waarschuwen in een persbericht voor mogelijke uitwassen. De Moor bevestigt dat families met kinderen die weinig kans maken op asiel ook de verplichte grensprocedure moeten volgen. "Maar er moeten specifieke opvangcentra voor die families, met bijzondere zorg, ingericht worden."

Een verplichte spreiding van asielzoekers over de lidstaten is er niet doorgekomen. Wel wordt verwacht dat elke lidstaat haar deel doet in de opvang van die mensen, volgens een bepaald percentage. Landen die meer mensen opvangen, krijgen 20.000 euro per extra asielzoeker. Lidstaten die dat weigeren, moeten betalen.

De Moor is zelf tevreden over die regeling, want dat effect zouden we serieus kunnen voelen, denkt ze. "Ons land moet 3,2 procent van de asielzoekers opvangen. Dat zou voor dit jaar neerkomen op de opvang van 11.400 asielzoekers. Maar dit jaar hebben wij al 3 keer zoveel aanvragen gehad (31.500). Wij willen best bescherming geven aan mensen die vluchten voor oorlog, want we zijn een welvarend land en we kunnen dat aan. Maar om dat aan te kunnen, moeten ook andere Europese landen hun deel doen."

Dit voorstel zal geen oplossingen bieden voor de structurele opvangcrisis in landen als België

Ngo's als 11.11.11 zijn ontgoocheld dat het spreidingsplan niet verplicht wordt gemaakt. Ze zien niet in hoe het systeem dan effect kan hebben. "Landen als Denemarken, Kroatië, Hongarije en Slowakije, die vandaag nauwelijks mensen opvangen, hoeven dat ook in de toekomst niet te doen en kunnen solidariteit afkopen. Daardoor zal het voorstel geen oplossingen bieden voor de structurele opvangcrisis in landen als België."

Er komt ook een systeem om migratiecrisissen beter te beheren. Bij een uitzonderlijke instroom van asielzoekers zullen de regels worden verruimd om landen meer tijd te geven om aanvragen te behandelen. Onder die paraplu valt ook de mogelijke "instrumentalisering" van migranten. In mensentaal: een migrantenstroom die als destabiliserend wapen wordt ingezet, zoals onder meer Wit-Rusland in 2021 deed als vergelding voor Europese sancties.

Dit is wel degelijk een belangrijk politiek akkoord, maar nu komt de volgende stap: alle teksten en losse eindjes technisch en praktisch uitwerken. Want ook in deze deal lijken enkele grote vragen onbeantwoord te blijven: wie gaat de infrastructuur uitwerken, betalen en bemannen aan de Europese buitengrenzen om asielzoekers menswaardig op te vangen bijvoorbeeld? En wat verandert dit akkoord aan de problemen met het terugsturen van uitgeprocedeerde asielzoekers naar herkomstlanden?

Eenmaal de teksten zijn uitgewerkt - België heeft daar als voorzitter van de Raad van de Europese Unie vanaf januari een belangrijke rol in - moet het Europees Parlement er nog over stemmen. Dat lijkt een formaliteit te zullen worden. De Moor maakt zich sterk dat dat nog zal lukken vóór de verkiezingen. Verwacht wordt dat het nieuwe systeem binnen dit en twee jaar op poten moet staan.